قلاویز کاری به فرایند ایجاد رزوه در قطعات می‌گویند. این رزوهها در صنعت کاربردهای فراوانی دارند. ازاین‌رو فرایند قلاویز کاری نیز عملیات مهمی در صنعت به‌شمار می‌رود. تمامی این فرایند توسط ابزاری به نام قلاویز انجام میشود.
در واقع قلاویز را به‌عنوان هسته مرکزی فرایند رزوه‌زنی می‌شناسند. در این محتوا ما شما را برای انتخاب قلاویز راهنمایی خواهیم کرد تا هم به‌صورت دستی و هم به‌صورت ماشینی بهترین رزوه را ایجاد کنید. پس با ما همراه باشید.
نقش قلاویز در عملیات رزوه‌زنی
همانطور که گفتیم، قلاویز مهم‌ترین قطعه در عملیات رزوه‌زنی است. در واقع اهمیت آن به‌گونه‌ای است که بدون آن نمی‌توان فرایند رزوه‌زنی را انجام داد. در رزوه‌زنی ابتدا سوراخی را روی قطعه مشخص می‌کنیم و سپس توسط ابزار داخل آن را می‌تراشیم.
این تراش در راستای ایجاد رزوه در داخل حفره‌ای است. به این ابزار که داخل قطعه را برای ما می‌تراشد و رزوه ایجاد می‌کند، قلاویز می‌گویند. قلاویز مانند مته‌ای استوانه‌ای شکل است که شیارها و دندانههایی برای تراش قطعه دارد. همچنین از این ابزار به‌صورت دستی و ماشینی استفاده میشود که هر کدام فرایند خاص خود را دارند. توجه داشته باشید که انتخاب قلاویز مناسب در هر کدام از عملیات‌ها بسیار مهم است.
آشنایی با ساختار ابزار قلاویز
قلاویز مانند مته از ساقهای فولادی تشکیل شده است. در واقع این ابزار ساختاری استوانه‌ای دارد و با همین ساختار به سر آچار یا سه نظام متصل میشود. این میله‌ی فولادی دندانههایی دارد که وقتی داخل حفره می‌رود، شروع به تراشیدن می‌کند.
این تراش توسط حرکت دورانی دست یا ماشین صورت می‌گیرد. همچنین به نسبت ریز یا درشتی رزوهها، جهت حرکتی آن‌ها، شیب آن‌ها و میزان فاصله بین هر دور رزوه، دنده‌های این ابزار متفاوت است.
به‌جز دندانه‌ها، روی قلاویز شیارهایی در جهت طولی آن وجود دارد. از طریق این شیارها براده‌های تراشیده شده از حفره خارج می‌شوند. اگر این شیارها وجود نداشت، ابزار در قطعه گیر کرده و باعث شکست ابزار یا قطعه می‌شد.
قسمت انتهایی این ابزار یه‌طور معمول سطح مقطعی چند ضلعی دارد؛ چراکه این قسمت در داخل آچار یا سه نظام قرار می‌گیرد. همچنین در قسمت ساقه قلاویز اطلاعات کلی آن حک شده است. این اطلاعات می‌تواند سایز، جنس و برند تولیدکننده آن باشد.
انتخاب قلاویز از میان انواع این ابزار
برای اینکه بتوانید بهترین انتخاب قلاویز را داشته باشید، بهتر است ابتدا با انواع آن آشنا شوید. قلاویزها انواع مختلفی دارند و هر کدام برای استفاده‌ای مخصوص طراحی شده‌اند در ادامه بیشتر با انواع این ابزار آشنا خواهیم شد تا بتوانید انتخاب قلاویز خود را انجام دهید.
قلاویزهای دستی
در فرایند قلاویز کاری با دست ما نیازمند سه قلاویز هستیم. در واقع رزوه‌زنی دستی در سه مرحله مجزا و پشت سرهم انجام میشود که در هر مرحله باید از قلاویز مخصوص آن استفاده کنیم. این قلاویزها به ترتیب پیش‌رو، میان‌رو و پس‌رو هستند.
این قلاویزها به‌صورتی طراحی شده‌اند که هر فردی بتواند با نیروی دست روی قطعات رزوه ایجاد کند. در نتیجه از این قلاویزها نمی‌توان در کارهای قلاویز ماشینی یا CNC استفاده کرد. قلاویز پیش‌رو به‌طور معمول با دنده‌های تقریبا صاف شروع شده و در انتها دنده‌ها برجسته می‌شوند.
این طراحی برای این است که هر فردی بتواند ابتدای حفره مدنظر را رزوه بزند و نیازمند نیروی زیادی نباشد. مشکل اینجاست که در اکثر موارد این ابزار نمی‌تواند انتهای سوراخ‌ها را رزوه بزند. در مرحله بعد از قلاویز میان‌رو استفاده خواهیم کرد.
این قلاویز دنده‌های تیزتری دارد و تنها چند رزوه اول آن تقریبا صاف است. در واقع در این مرحله رزوهها کاملا تراشیده می‌شوند و کاملا عمق و میزان فاصله آن‌ها مشخص خواهد شد. قلاویز بعدی که به‌عنوان پس‌رو معروف است، در آخرین مرحله استفاده میشود. این قلاویز قسمت پخی ندارد و برای نهایی کردن رزوهها و تمیز‌کاری نهایی است. برای قلاویز کاری دستی باید انتخاب قلاویز خود را به درستی انجام دهید.
قلاویز مخصوص رزوه‌زنی ماشینی
برای استفاده از دستگاه رزوه‌زن برقی باید از ابزار مناسب آن استفاده کنیم. به‌صورت‌کلی قلاویزهای مخصوص ماشین را به دو نوع تقسیم بندی می‌کنند. اولین نوع این ابزارها به قلاویزهای شیار صاف معروفند.
همانطور که از نام آن‌ها پیداست، شیارهای این ابزار کاملا صاف است. آن‌ها می‌توانند تراشی مناسب و دقیق روی قطعات ایجاد کنند. نوع دوم ابزار رزوه‌زنی ماشینی به قلاویز شیار مارپیچ است. این ابزار معمولا در صنایع روی آلومینیوم و فولاد استفاده میشود. شکل مارپیچ آن باعث میشود تا براده‌ها بهتر خارج شوند و در نتیجه رزوه‌زنی دقیق‌تر و پرسرعت‌تری را خواهیم داشت. انتخاب قلاویز در رزوه‌زنی توسط ماشین نیز باید دقیق باشد.
قلاویزهای لوله‌ای مخصوص رزوه‌های مخروطی شکل
از این ابزار می‌توانید هم به‌صورت‌دستی و هم به‌صورت ماشینی استفاده کنید. در واقع این نوع از قلاویزها می‌تواند رزوه‌های موازی یا مخروطی ایجاد کند. از ابزار برای رزوه‌زنی در محل‌هایی که مایع یا گاز از آن عبور می‌کنند، استفاده میشود.
قلاویزهای ساق بلند برای حفره‌های عمیق
در مواقعی شاید شما نیازمند رزوه در انتهای حفره‌ای عمیق باشید، در این صورت انتخاب قلاویز ساق بلند کاری هوشمندانه است. ساقهای بلند این ابزار اجاز می‌دهد تا بتوانید انتهای هر حفره‌ای را رزوه بزنید. توجه داشته باشید که این ابزار بیشتر برای استفاده‌های ماشینی و تک مرحله‌ای تولید میشود.
قلاویزهای بدون شیار
این نوع از قلاویزها بیشتر برای فلزات نرم مانند برنج یا مس استفاده میشود. در واقع این ابزار هیچ‌گونه شیاری روی بدنه ندارد و همچنین سطح قطعه را نمی‌تراشد. به‌همین‌علت است که نیازمند شیار برای خروج براده‌ها نیست. این ابزار به‌جای تراشیدن برای ایجاد رزوه، سطح قطعه را نورد می‌کند. این ابزار نیز بیشتر برای استفاده ماشینی و تک مرحله تولید میشود.
انتخاب قلاویز مناسب و نکات مرتبط به آن
تا به اینجای محتوا با انواع قلاویز و کاربرد هریک از آن‌ها آشنا شدید و می‌توانید انتخاب قلاویز مناسب را برای کار خود داشته باشید. در ادامه به شما نکاتی را خواهیم گفت تا با استفاده از آن‌ها بتوانید بهترین قلاویز را بخرید.
نوع قلاویز مدنظر خود را مشخص کنید
همانطور که از اول این محتوا به آن پرداختیم، باید ابتدا نوع قلاویز مدنظر خود را مشخص کنید. توجه داشته باشید که قلاویزها به‌صورت‌کلی به دو دسته ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند. در واقع شما باید روش استفاده خود را از این ابزار مشخص کنید و طبق آن تصمیم بگیرید.
عملکرد قلاویز خود را مشخص کنید
عملکرد قلاویز نیز با دستی یا ماشینی بودن فرایند رزوه‌زنی شما ارتباط مستقیم دارد. در واقع شما در رزوه‌زنی با دست نیازمند سه ابزار قلاویز جداگانه هستید. درحالیکه در رزوه‌زنی با ماشین شما می‌توانید تمام عملیات را با یک ابزار به اتمام برسانید. در این مرحله نیز انتخاب قلاویز رابطه مستقیم با عملکرد آن دارد.
چپ‌گرد یا راست‌گرد
قلاویزها نیز مانند پیچ‌ها چپ‌گرد و راست‌گرد دارند. به‌طور معمول استفاده از قلاویزهای راست‌گرد رواج بیشتری دارد، اما شرایطی نیز وجود دارد که از قلاویز چپ‌گرد استفاده میشود. در نتیجه باید در انتخاب ابزار خود به این موضوع توجه کنید.
انتخاب جنس قلاویز با استفاده از قطعه کار
به‌صورت‌کلی شما باید جنس قلاویز خود را براساس جنس قطعه کار خود مشخص کنید. توجه داشته باشید که بیشتر قلاویزها از جنس استیل هستند؛ چراکه تراش‌کاری بهتری را ارائه می‌دهد. از جنس‌های فولادی و کبالت نیز می‌توانید برای سطوح سخت‌تر استفاده کنید.
انتخاب نوک قلاویز براساس شرایط انتهایی حفره
نوک قلاویزها را به دو صورت پهن و تیز می‌سازند. از قلاویزهای نوک پهن برای ایجاد رزوه در حفره‌های بسته استفاده میشود. همچنین قلاویزهای نوک تیز برای حفره‌های باز استفاده بیشتری دارند. در نتیجه باید براساس شرایط انتهای حفره‌ای که می‌خواهید در آن رزوه ایجاد کنید، باید به انتخاب نوک قلاویز خود بپردازید.
انتخاب زبانه مناسب قلاویز
زبانه قلاویز به قسمتی می‌گویند که روی آن دندانه‌ها برای تراش قطعه وجود دارد. این قسمت از ابزار در انواع مختلفی ارائه میشود. برای مثال می‌تواند فاصله دندانه‌ها با یکدیگر متفاوت باشد. در نتیجه باید طبق نیازی که دارید، زبانه مناسب قلاویز خود را انتخاب کنید.
انتخاب شیار مناسب قلاویز
همانطور که قبل‌تر نیز به آن اشاره کردیم، سه نوع شیار در قلاویزها وجود دارد. برای نورد فلزات نرم می‌توانید از قلاویزهای بدون شیار استفاده کنید. همچنین شیارهای مارپیچ برای سرعت بیشتر عملیات رزوه‌زنی استفاده میشود. از طرفی قلاویزهایی با شیارهای عمودی نیز دقت بیشتری را در قلاویز کاری ارائه می‌دهند.
انتخاب سایز مته و قلاویز مناسب یکدیگر
در بسیاری از فرایند‌های رزوه‌زنی ابتدا باید شما سوراخی ایجاد کنید و سپس به رزوه‌زنی بپردازید. در این زمان شما نیازمند راهنمایی هستید تا بتوانید اندازه ابزار مته را با قلاویز خود را هماهنگ کنید. به‌طور معمول باید اندازه مته باید برابر با قطر کوچک قلاویز باشد.
همچنین در زمان‌هایی که حفره‌ای داشته باشید که اندازه آن مشخص نباشد، می‌توانید اندازه آن حفره را توسط مته پیدا کنید و سپس به نسبت آن به انتخاب اندازه قلاویز خود بپردازید. به‌علاوه می‌توانید به‌عنوان راهنما از جداول زیر نیز استفاده کنید.